رازهای نهج‌البلاغه

امام علی(ع) و نهج‌البلاغه در اندیشه دیگران
 

چکیده
کتاب نهج‌البلاغه را می‌توان به حق یکی از بزرگ‌ترین کتاب‌ها دانست که در بین مسلمانان و غیرمسلمانانی که با این کتاب انسی داشته‌اند جایگاه خاصی دارد و امام علی(ع) را باید شخصیتی دانست که به اعتراف دشمنان و دوستان یکه تاز تاریخ بوده است.

تعداد کلمات 1288/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

«جرجى زیدان»، نویسنده‌ی معروف و مورخ متفکر مسیحى در کتاب «تاریخ تمدن اسلام» مى‌نویسد: «ما که على‌(ع) و معاویه را ندیده‌ایم، چگونه مى‌توانیم پى به میزان ارزش وجود آن‌ها ببریم؟... ما از روى سخنان و نامه و کلماتى که از على و معاویه مانده است، پس از چهارده قرن به خوبى مى‌توانیم درباره‌ی آن‌ها قضاوت کنیم. معاویه در نامه‌هایى که به عمّال و حکّام خود نوشته، بیش‌ترِ هدفش این است که خوب بر مردم مسلط شوند و زر و سیم به دست آورند؛ سهمى را خود بردارند و بقیه را براى او بفرستند؛ زیرا او از زر و سیم معجزات زیادى دیده است! ولى على(ع) در تمام نامه‌هاى خود به فرمان‌داران و استان‌داران خود، پیش از هر چیز سفارش مى‌کند: پرهیزکار باشند و از خدا بترسند، نماز را مرتب و در اوقات خود بخوانند و روزه بدارند، امر به معروف و نهی از منکر کنند، به زیردستان رحم و مروت داشته باشند، از فقیران، یتیمان، قرض‌داران و حاجت‌مندان غفلت نورزند... و بدانند که در هر حال خداوند ناظر اعمال آنان است و پایانِ این زندگى، گذاشتن و گذشتن از این دنیاست.»
 

شبى شیخ مفید، حضرت زهرا(س) را در خواب دید که دست امام حسن و امام حسین(ع) را در حالى که دو کودک خردسال هستند، گرفته و نزد او آورد و فرمود: «اى شیخ! به این دو کودکِ من علم فقه بیاموز.» شیخ مفید پس از بیدار شدن، از این خوابِ خود شگفت‌زده شد. صبحِ همان روز، مادرِ «سید رضى» و «سید مرتضى» دست دو کودک خود را گرفته و نزد او آورد و گفت: «اى شیخ! به این دو کودکِ من علم فقه بیاموز.» شیخ مفید از این حادثه منقلب شد و مسئولیتِ تربیت و تعلیم ایشان را بر عهده‌ گرفت.
سید رضى در سال 359 قمری در شهر بغداد به دنیا آمد و از خانواده‌اى اصیل و از نسلِ امامان معصوم(ع) است. او هوش بالایی داشت و شاعرِ پرآوازه‌ای بود. سید رضى در سال 1400 قمری، کار تدوین و جمع‌آوریِ مهم‌ترین اثرش، یعنی نهج‌البلاغه را به پایان رساند. سید رضى سرانجام پس از عمرى خدمت به جهان اسلام و تشیع، در سنّ 47 سالگى و در سال 406 قمری در شهر بغداد، دیده از این جهان فروبست و در کاظمین، در کنار قبر امام موسى کاظم و امام جواد(ع) دفن شد.
 

«فِرسیسیان»، از اندیشمندان مسیحیِ‌ انگلستان، درباره‌ی جذابیت خطبه‌های نهج‌البلاغه و سخنان حضرت علی(ع) می‌گوید: «اگر علی(ع)، آن خطیب بزرگ، در عصر ما بر منبر مسجد کوفه پا می‌نهاد، می‌دید که مسجد کوفه با آن همه پهناوری، از سران و بزرگان اروپا موج می‌زد. می‌آمدند تا روح خود را از دریای سرریز دانش و علم او سیراب سازند.»
 

«سید‌علی‌نقی حسینی‌دیباجی»، مشهور به «فیض‌الاسلام» در خمینی‌شهر اصفهان به دنیا آمد و از پنج‌سالگی تحصیل را آغاز کرد. وی در حالی که حدود سی سال داشت، آن‌چنان مدارج علمی را طی کرد که از مراجع بزرگ، اجازه‌ی اجتهاد گرفت. فیض‌الاسلام آثار ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاشت که یکی از آن‌ها، شرح و ترجمه‌ی نهج‌البلاغه است. نهج‌البلاغه تا آن زمان، فاقد شرح و ترجمه‌ی کامل فارسی بود. فیض‌الاسلام سرانجام، 23 شعبان 1405 قمری در سنّ هشتاد سالگی درگذشت.
 

«نهج‌البلاغه» از مهم‌ترین کتاب‌های مسلمانان است و شیعیان به این کتاب «اخ القرآن»، یعنی برادر قرآن می‌گویند. پروفسور هانری کُربن، محقق، فیلسوف و شرق‌شناس معروف فرانسوی می‌گوید: «پس از قرآن و احادیث پیامبر اسلام(ص)، نهج‌البلاغه در درجه‌ی اول اهمیت قرار دارد؛ از این رو، باید نهج‌البلاغه را از مهم‌ترین سرچشمه‌هایی به شمار آورد که متفکران شیعه، پیوسته از آن سیراب گشته‌اند.»
 

نماینده‌ی آیت‌الله بروجردی در کشور آلمان می‌گوید: «به دستور آیت‌الله بروجردی، کتاب نهج‌البلاغه را به یکی از دانشمندان بزرگ آلمان برای ترجمه به زبان آلمانی دادم. او روزی نزد من آمد و گفت: «این چه کتابی است که هر چه در ترجمه‌ی آن پیش می‌روم، عظمت آن را بیش‌تر درک می‌کنم؟ به راستی، کتاب عجیب و شگفتی است و من خود را در برابر آن بسیار کوچک می‌بینم.»
 

سید رضی، گردآورنده‌ی نهج‌البلاغه، شاعری توانمند و برجسته بود. او اولین قصیده‌اش را در مدح و ستایش اهل‌بیت(ع) در نُه سالگی سرود و چنان مهارتی از خود نشان داد که همگان را شگفت‌زده کرد. سید رضی پیش از تألیف نهج‌البلاغه نیز تحت تأثیر سخنان حضرت علی(ع) قرار داشت و در برخی اشعارش، از کلام حکمت‌آمیزِ امام(ع) استفاده کرد. «ابوحکیم عبدالله خبری» به گردآوریِ اشعار او همت گماشت که شامل ۱۶۳۰۰ بیت است.
عبدالملک ثعالبی، هم‌عصر سید رضی می‌گوید: «او امروز، سرآمدِ شعرای عصر ما و نجیب‌ترین سروران عراق است. سید رضی، بزرگ‌ترین شعرای دودمان ابوطالب است و اگر بگوییم او سرآمدِ شاعران قریش است، گزاف نگفته‌ایم.»
 

1. خطبه‌ها که شامل 239 خطبه است و از نظر زمانی به سه بخش تقسیم می‌شود:
 ـ    پیش از حکومت، مانند خطبه‌های: 5 ـ 67 ـ 139 و...؛
 ـ    در هنگام خلافت، مانند خطبه‌های: 3 ـ 12 ـ 15 ـ 16 و...؛
 ـ    پس از خلافت، مانند خطبه‌های: 20 ـ 21 ـ 27 ـ 105 ـ 47 ـ 108 و...
2. نامه‌ها که شامل 79 نامه است و تقریباً تمام آن‌ها در زمان خلافت آن حضرت نوشته شده‌اند.
3. کلمات قصار یا «قصار الحکم» که شامل 480 کلمه است و از حیث موضوعات بسیار متنوع است.